Pożegnanie Wojciecha Murdzka, ministra nauki i szkolnictwa wyższego

Magnificencje, Szanowni Państwo Dyrektorzy,
Pracownicy uczelni i instytutów, drodzy Doktoranci i Studenci,

dobiegła końca moja półroczna służba na stanowisku Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Opuszczam Ministerstwo na początku roku akademickiego 2020/21, w szczególnych okolicznościach pandemii, w dniach, w których ponownie wchodzą w życie przepisy znacznie ograniczające swobodę pracy uczelni i instytutów badawczych. Niestety, nasza nadzieja na szybki powrót do normalności okazała się przedwczesna. Jednak wierzę, że mimo wszystko powinniśmy pozytywnie myśleć o przyszłości. Dlatego chciałbym serdecznie pozdrowić całą Wspólnotę akademicką!

Dzisiaj, gdy opuszczam swoje stanowisko, patrzę z optymizmem na przyszłość polskiej nauki. Przekazuję kierowanie resortem z bardzo dobrze funkcjonującym systemem nauki i szkolnictwa wyższego. Możemy wspólnie mieć poczucie dobrze wykonanego zadania. W trakcie naszej pracy kontynuowaliśmy wdrażanie reformy nauki i szkolnictwa wyższego i dokończyliśmy wiele wartościowych przedsięwzięć zainicjowanych przez mojego poprzednika. Był to także czas, w którym dokonaliśmy licznych korekt systemu, wskazaliśmy nowe kierunki oraz zaproponowaliśmy i zrealizowaliśmy sporo autorskich koncepcji.

Nie wykluczam, że wiele działań można było zrealizować lepiej, szybciej lub sprawniej – zawsze tak jest, zwłaszcza, że w naszych realiach główną przeszkodą była i jest pandemia oraz brak czasu, który w moim przypadku, właśnie się skończył. Dlatego też mam nadzieję i jestem przekonany, że mój Następca aktywnie podejmie się dokończenia wielu rozpoczętych, wartościowych projektów. 

W trakcie półrocznej misji kierowania resortem potwierdziłem swoje przekonanie, że polska nauka może mieć duże znaczenie na arenie światowej i ma wszelkie predyspozycje, by te aspiracje realizować. Mądra implementacja głównych założeń Konstytucji dla Nauki wraz z pewnymi koniecznymi korektami, których potrzebę dostrzegam, stwarza szansę dla naszych uczelni na wzrost ich znaczenia w Europie i na świecie. Kontynuacja dobrych praktyk nowoczesnego zarządzania instytutami badawczymi – np. Sieć Badawcza Łukasiewicz – połączona z konieczną reformą PAN, a także NCBR, może natomiast przynieść nowy impuls dla polskich odkryć oraz wdrożeń o istotnym znaczeniu dla polskiej nauki i gospodarki.

Dostrzegam także konieczność większego wsparcia dla humanistyki, dlatego cieszę się, że udało nam się doprowadzić do rozszerzenia Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki do dwóch naborów rocznie. Dokonałem także korekty listy wydawnictw naukowych.

Skoro mowa o ewaluacji, warto podkreślić, że jestem dumny z rozpoczęcia prac nad wprowadzeniem do systemu nowego instrumentu – ewaluacji transferu wiedzy i technologii. Posłuży on do oceny podmiotów systemu szkolnictwa wyższego i nauki w zakresie ich uczestnictwa w rozwoju społecznym oraz tworzenia gospodarki opartej na innowacjach. W prace nad tym projektem zaangażowany jest zespół ekspertów.

Cieszą mnie także pojawiające się już powoli procesy federacyjne uczelni publicznych, np. ZUP w Gdańsku. Udało się również doprowadzić do włączenia Państwowej Medycznej Wyższej Szkoły Zawodowej w Opolu do Uniwersytetu Opolskiego, konsolidując potencjał obu uczelni – miałem przyjemność uroczyście podpisać w Opolu rozporządzenie o połączeniu obu uczelni.

Paradoksalnie w dobie pandemii i licznych oszczędności udało się wywalczyć w tegorocznym budżecie państwa zwiększenie środków na naukę i szkolnictwo wyższe w kwocie 610 mln zł, w tym 568 mln zł na inwestycje, które już zaczęły trafiać do uczelni. Zabezpieczyliśmy też w budżecie pieniądze na wzrost funduszu wynagrodzeń pracowników uczelni od 1 października 2020 r. Warto także podkreślić, że projekt budżetu państwa na 2021 r. z punktu widzenia nauki i szkolnictwa wyższego jest bardzo dobrze skonstruowany i daje gwarancję stabilizacji finansowej (limit w części nr 28 został zwiększony o 500 mln zł). Z dumą pragnę także poinformować o uruchomieniu pierwszego w Polsce Wirtualnego Instytutu Badawczego – programu wsparcia dla zespołów naukowych realizujących badania w obszarze biotechnologii i onkologii, którego operatorem jest Sieć Badawcza Łukasiewicz i którego budżet opiewa na 450 mln zł!

W czasie walki z COVID-19 polska nauka nie pozostawała bierna. Pragnę podziękować wszystkim z Państwa, którzy mając możliwości działania, podejmowali badania, analizy i realizowali wdrożenia, np. polski test na koronawirusa czy metoda zbiorowego testowania. Zarówno Ministerstwo, jak i NCBR aktywnie finansowały badania związane z walką z pandemią – Szybka ścieżka COVID-19 z budżetem 200 mln zł oraz program dla szpitali jednoimiennych – 100 mln zł.

Cieszę się, że wspólnym wysiłkiem MNiSW i Narodowej Agencji Wymiany Akademickiej udało się zintensyfikować nasze działania w ramach rządowego planu Solidarni z Białorusią w postaci poszerzenia Programu Stypendialnego im. K. Kalinowskiego oraz kilku programów stażowych dla studentów i naukowców.

Podjąłem także inicjatywę zmierzającą do modyfikacji zasad dostępu do Wirtualnej Biblioteki Nauki. Biorąc pod uwagę, że budżet na dostęp do zasobów WBN dla polskich naukowców wyniósł w 2020 r. aż 245 mln zł zaproponowałem, aby rząd polski wystąpił na forum Unii Europejskiej z inicjatywą mającą na celu obniżenie kosztów dostępu do publikacji największych światowych wydawców, w tym kosztów publikowania w otwartym dostępie. MNiSW przygotowało propozycję, która zakłada stworzenie wspólnego, europejskiego mechanizmu negocjacji dotyczących zakupu licencji związanych z dostępem do informacji naukowej.

Wypada jeszcze wspomnieć o nowym programie Studenckie koła naukowe tworzą innowacje, w którym koła naukowe mogą otrzymywać dofinansowanie nawet do 70 tys. zł.  Wskazałem dwie pierwsze lokalizacje Stref Odkrywania, Wyobraźni i Aktywności SOWA – w Raciborzu i Piotrkowie Trybunalskim, a także wspólnie z Centrum Nauki Kopernik rozpoczęliśmy prace zmierzające do wyłonienia kolejnych 30 stref SOWA w całej Polsce.

We współpracy z Parlamentem Studentów RP rozpoczęliśmy działania wspierające aktywność kulturalną w środowisku studenckim oraz uruchomiliśmy konkurs na najlepszą pracę dyplomową. Nie zapomnieliśmy także o akademickim sporcie, inicjując II edycję programu MNISW Narodowa Reprezentacja Akademicka. W tym miejscu pragnę podziękować studentom za ten wspólny czas i za ich odpowiedzialną postawę.

Szanowni Państwo, witając się z Państwem jako nowy Minister pół roku temu, powoływałem się na nauczanie Jana Pawła II i zadeklarowałem, że będę wierny jego ideałowi uniwersytetu i służby publicznej. Kończąc swoją misję, mam poczucie, że dotrzymałem słowa i wszystkie moje działania były zgodne z tymi zasadami. Podejmując kluczowe decyzje, zawsze miałem na uwadze szczytny cel zapewnienia polskim naukowcom jak najlepszych warunków do pracy, studentom nauczania na najwyższym poziomie, a uczelniom warunków do pielęgnowania ideałów wspólnoty akademickiej, gdzie najwyższymi wartościami są poszukiwanie prawdy, piękna i dobra, w atmosferze wzajemnego szacunku osób o różnych poglądach naukowych i politycznych. Ten ideał wspólnoty akademickiej, który jest mi bliski, wyraża się w autentycznym dialogu, różnorodności intelektualnej, cywilizowanej debacie oraz unikaniu ideologizacji nauki i relacji pomiędzy członkami tej wspólnoty.

W czasie pełnienia mojej funkcji doszło do licznych zmian w składach ważnych dla systemu nauki i szkolnictwa wyższego gremiów. Pragnę serdecznie podziękować wszystkim osobom zaangażowanym poprzednio w pracę tych zespołów, a nowym członkom życzę sukcesów i wytrwałości.

Chciałbym w tym miejscu także podziękować za wzorowe zaangażowanie wszystkim pracownikom MNiSW i moim współpracownikom, bez których te ambitne cele i osiągnięcia nie mogłyby się ziścić.

Rok 2020 został uchwałami Sejmu i Senatu RP ustanowiony „Rokiem Świętego Jana Pawła II”. Rok 2021 natomiast może zostać „Rokiem Stanisława Lema – w 100. rocznicę urodzin” (zgodnie z inicjatywą uchwałodawczą), na co bardzo liczę jako miłośnik jego twórczości. Ten znakomity polski humanista, z wykształcenia lekarz, w sposób wybitny opisywał aspekty życia człowieka związane z nauką i techniką. Można powiedzieć, że był, i jest nadal, uosobieniem ideału prawdziwego humanisty – osoby o szerokich horyzontach, imponującej wiedzy i elokwencji, a jednocześnie wytrawnego znawcy medycyny, fizyki, astronomii, inżynierii, matematyki i wielu innych dziedzin ludzkiego dorobku intelektualnego. Jak większość Polaków kibicuję polskiej nauce i wierzę, że wzorem Stanisława Lema, może ona zaoferować światu kolejne oryginalne myśli wyprzedzające epokę. 

Czego swojemu Następcy i Państwu szczerze życzę.

Wojciech Murdzek